Добея, деревня

(Расположен на территории объекта Добейский сельсовет)

Адрес: Шумилинский р-н, дер.Добея

Географические координаты:

55.2394500 северной широты, 29.5458400 восточной долготы.

Реклама:

Добея, деревня

Деревня Добея (бел. Дабея) Шумилинского района Витебской области

Одно из популярных в районе мест рыбалки на карася.Отличается большой площадью и удобными подъездными путями.Озеро Добеевское также пользуется немалой популярностью и у любителей зимней рыбалки.

Располагается в 6 км.от г.Шумилино вдоль автодороги Шумилино-Бешенковичи.

“Партызаны Дабейскага краю”

Трымаю ў руках стары школьны альбом, у які ўклеена 16 фатаздымкаў 40-70-х гадоў мінулага стагоддзя, акуратна фламастэрам выведзены загалоўкі, на 30 старонках каліграфічным почыркам запісаны ўспаміны былога дырэктара Бараноўскай школы, рэдактара падпольнай газеты партызанскай брыгады імя Кароткіна Івана Фёдаравіча Пратасевіча.
Альбом гэты прынёс у рэдакцыю жыхар райцэнтра Леанід Пятровіч Саўчанка: “Перабіраў сямейныя архівы і знайшоў стары альбом “Партызанскі рух на Дабейшчыне”, створаны ў Бараноўскай школе. У год юбілею Перамогі, лічу, газеце будзе цікавы гэты матэрыял”.
Падрабязны аповед ветэрана вайны апісвае суровыя будні ваеннай пары, калі людзі кожную хвіліну хадзілі пад смерцю, апісвае першыя баявыя крокі створанага партызанскага атрада. Свой расказ І. Ф. Пратасевіч адрасуе вучням Бараноўскай школы. Зараз ужо няма гэтай школы, няма на гэтым свеце і яго самога, выраслі і пастарэлі тыя рабяты, да якіх звяртаецца былы партызан, але ягоныя словы гучаць як завяшчанне нам і ўсім будучым пакаленням.
Сяргей ЕРМАЛАЕЎ.

І. Ф. Пратасевіч

Аб узнікненні партызанскага руху на Дабейшчыне
“Дарагія рабяты! Уладзімір Вікенцьевіч Піульскі, ваш настаўнік, ад вашага імя папрасіў мяне даць некаторыя звесткі аб зараджэнні партызанскага руху на Дабейшчыне ў гады Вялікай Айчыннай вайны.
Мне не да твару адмовіць у гэтай просьбе, бо я сам партызан з в. Бараноўскія, ды да таго ж быў да прыходу гітлераўцаў дырэктарам вашай школы, што мяне лішні раз абавязвае пісаць да вас...”.
“Новы парадак”
Вайна застала мяне ў доме адпачынку за Невелем, дзе я паспеў толькі пераначаваць... Уцякаючы ад фашысцкага палону ў першыя дні вайны, мне давялося бачыць шмат жахлівага... У тыя спякотныя дні паабапал вялікіх шляхоў на ўсход, па якіх імкліва рухалася фашысцкая саранча, на ўласнай зямлі валяліся забітыя нашы воіны і тут жа аўтамашыны, ваенная тэхніка, боепрыпасы. У неба падымаўся густы пыл, узняты варожай тэхнікай. У паветры вісеў непрывычны гул іх самалётаў... Усё гэта імчалася на ўсход і над усім гэтым стаяў смурод ад трупаў людзей і жывёлы.
Над анямеўшым краем панавала разбойніцкая гітлераўская зграя. На пераправах Дзвіны ў Бешанковічах і Уле пераможнымі маршамі грымелі нямецкія рэпрадуктары, а фашысцкія малойчыкі з закасанымі рукавамі, іншы раз голыя па пояс, на матацыклах і машынах з нахабнымі тварамі спяшаліся “да Масквы”...
Па меры таго, як фронт прасоўваўся на ўсход, паступова ўстанаўліваўся акупацыйны “новы парадак”, рэжым гвалту і запалохвання шляхам масавых забойстваў людзей... Фашысты арганізавалі знішчэнне ўсіх яўрэяў. Калі ўсе яўрэі пагалоўна (рэд. – у Шуміліне) былі расстраляны на тэрыторыі сучаснага торфабрыкетнага завода “Дабееўскі мох”, то каб і надалей трымаць народ у смяротным страху, з’явіліся “чарапашнікі”. Гэта карнікі з нашыўкамі на рукавах мундзіраў чэрапа і скрыжаваных касцей. Яны вышуквалі камуністаў, савецкіх актывістаў, камсамольцаў і знішчалі іх без усякага разбору. Потым яны вешалі і стралялі людзей за знойдзеную бутэльку, якая пахла самагонам (хаця і самі прагна глыталі самагон), за сувязь з партызанамі, за ўкрыццё яўрэяў, за слуханне радыё, за непакорлівы погляд і многае іншае.
У раённым цэнтры дзейнічала камендатура і раённая паліцыя, у кожнай вёсцы былі бургамістры ці старасты, паліцаі. Нехта ішоў на службу да ворага шчыра, нехта пад прымусам, з-за страху. Паліцаі арганізоўвалі правакацыі супраць сялян, вымагалі ў іх прадукты і рэчы, адбіралі жывёлу, прымушалі служыць у паліцыі.

У. В. Піульскі, былы палітрук узвода атрада імя Чапаева партызанскай брыгады імя Кароткіна.

На барацьбу з ворагам
У Бараноўскіх і іншых населеных пунктах знайшлі прытулак воіны Савецкай Арміі, якія апынуліся ў акружэнні або ў палоне і вырваліся з лап фашыстаў. Зімой гэтым людзям некуды было падацца і яны ўсе чакалі вясны, прыслухоўваючыся да чутак аб партызанах, аб падзеях на фронце і імкнуліся ўстанавіць сувязь з найбольш надзейнымі і рашучымі людзьмі. Я помню некаторых з іх. Гэта Анціпаў (тэхнік-будаўнік з Горкага), уралец Вараксін, Мішчанка Мікалай, Рыбальчанка Яўген...
У адну з марозных лютаўскіх начэй да мяне завіталі два незнаёмцы (савецкія лейтэнанты) і Зямновіч з-пад Лоўшы, у іх была зброя, патроны, яны шукалі партызан. Вайскоўцы пэўны час жылі ў мяне на школьнай кватэры, а вясной пайшлі ў лес да партызан.
У той жа час група маладых людзей – Анціпаў, Яўген Іванавіч Штрак (лейтэнант, немец з Паволжжа), Попікаў, Хмяльноў, Аляксандр Осіпаў таксама адправіліся да партызан у лес. Паліцаі ў адказ арыштавалі маці і сястру Осіпава, якія жылі ў в. Ляжні Хмялеўскія і даставілі іх у Дабею. Партызаны адправіліся на выручку, але трапілі ў засаду. Параненыя Анціпаў і Осіпаў былі схоплены фашыстамі. Осіпаў быў расстраляны ў Дабеі, а Анціпава прыгналі ў Лескавічы.
Там яго прысудзілі да павешання. Расказвалі, што Анціпаў папрасіў развязаць рукі. Калі ягоная просьба была выканана, Анціпаў стукнуў у твар фашысцкаму афіцэру і кінуўся ўцякаць. Аднак з дапамогай аўчаркі быў злоўлены, расстраляны і павешаны для застрашвання савецкіх людзей.

Аляксандр і Кацярына Осіпавы, партызаны атрада імя Чапаева.

Арганізаванай барацьба з ворагам стала з вясны 1942 года, калі на Дабейшчыне з’явіліся пасланцы партызан з “Вялікай зямлі” (з савецкага тылу). З’явіліся чуткі пра партызан у лясах каля Ільінцаў.
Як я потым даведаўся, гэта былі Шляхтуноў Фёдар Сазонавіч (рэд. – першы старшыня Сіроцінскага райвыканкама ў 1924-1927 гг.) – камандзір атрада, і Эрдман Адольф Браніслававіч – камісар атрада, былы сакратар Сіроцінскага райвыканкама. З імі былі ўцалелыя пасля Дабейскага разгрому Штрок, Попікаў, маці і дачка Осіпавы, Аляксееў Пеця ды іншыя, так чалавек з 11. Гэтая жменька людзей намагалася аднавіць на Дабейшчыне веру людзей у партызанскі рух. З гэтай мэты яны арганізавалі “добрую” сустрэчу паліцаям з засады каля вёскі Кулакова.
У немцаў служылі нашы людзі – аграномам Домчанка, а ляснічым Мудры Захар Мікалаевіч, якім было заданне ад партызан – падвесці пад партызанскую засаду паліцаяў, адпомсціць ім за здзекі над сваімі людзьмі, за здраду, за ўсе іх ганебныя справы...
І вось у пачатку чэрвеня 1942 года паліцаі з Шуміліна і Дабеі выехалі на партызан, ну проста як на забаўнае паляванне. Ехалі на падводах і на веласіпедах. Спераду на сваёй падводзе ехаў Домчанка. На яго падводу паліцаі здуру згрузілі шмат вінтовак і боепрыпасаў. Перад партызанскай засадай, за в. Кулакова, Домчанка моцна пагнаў свайго каня і праскочыў засаду, а “храбрыя” паліцаі адразу ж былі стрэчаны дружным агнём народных мсціўцаў... Паліцаі без памяці кінуліся ўцякаць, кідаючы падводы і веласіпеды. Партызаны ў гэты дзень захапілі шмат зброі. Разгром пад Кулаковам быў не толькі рэваншам, ён усяляў веру ў сілу партызанскага руху і нагнаў жах на ўсю паліцэйшчыну раёна.

Аб узнікненні партызанскага руху на Дабейшчыне

Я. Ф. Кавалёў, начальнік штаба атрада №4 партызанскай брыгады імя Кароткіна.

У партызанскім атрадзе
Неўзабаве я звязаўся з Эрдманам і пры дапамозе былога настаўніка (Бараноўскай школы – рэд.) Новікава Цімафея Іванавіча далучыўся да партызан. Гэта быў атрад імя Чапаева (спачатку яго называлі чацвёртым). Ён уваходзіў у склад партызанскай брыгады імя Кароткіна, асноўныя сілы якой канцэнтраваліся ў Заобальскіх лясах. Атрадам камандаваў спачатку Шляхтуноў Ф. С., а пазней Ляўковіч Дзмітрый Міхайлавіч. Камісарам доўгі час быў Эрдман А. Б. Да майго прыходу (22 чэрвеня 1942 года) ў атрадзе налічвалася каля 40 чалавек. Мы ачышчалі навакольныя населеныя пункты ад здраднікаў паліцаяў у Дабейскім, Мішкаўскім сельсаветах і ў бліжэйшых вёсках Бешанковіцкага раёна (зараз Каўлякоўскі сельсавет). Поспехі ў гэтай справе спрыялі хуткаму папаўненню атрада патрэбнымі людзьмі. Адначасова расло і ўзбраенне атрада.
Немцы закопвалі трафейную савецкую зброю ў зямлю. З дапамогай мясцовых жыхароў партызаны знаходзілі схованкі, выкопвалі зброю, сушылі і чысцілі яе. У навакольных вёсках выраблялі прыклады да вінтовак. У вёсках была арганізавана выпечка хлеба, у лесе знаходзіўся невялікі статак кароў, канфіскаваных у паліцэйскіх сем’яў, тут жа былі перасоўная кухня і іншыя гаспадарчыя прыдаткі. Нашы сілы з кожным днём мацнелі: да нас далучаліся ў першую чаргу нашы ваенныя, што засталіся ў тыле ворага, савецкія актывісты, камсамольцы і іншыя.
Былі ўжо ў атрадзе браты Ляткоўскія з-пад Мішкавіч, партызанкі Ленка Дубава, Тоня Цыкунова (медсястра, вельмі ўдалая і адважная разведчыца), лейтэнант Поліўкін са сваёй жонкай Таццянай Лазука. Расло і наша ўзбраенне. Атрад налічваў у сваім складзе звыш 250 баяздольных людзей, мы мелі каля 12 кулямётаў, некалькі мінамётаў, аднак да іх было вельмі мала боепрыпасаў.

Ф. ф. Васілевіч, камісар атрада імя Чапаева.

Налёт на Дабею
Камандаванне брыгады стала патрабаваць ад нас больш значных дзеянняў... Нашы людзі пачалі хадзіць на засаду побач з лясной дарогай, што вяла з мястэчка Ула. Тут удалося агнём з кулямётаў разбіць некалькі варожых аўтамашын. Гэта прымусіла немцаў ездзіць цэлымі аўтакалонамі з папярэдняй прачоскай лесу абапал дарогі, а пасля яны зусім спынілі рух у гэтым месцы.
Аднак, як бяльмо на воку, у нас па-ранейшаму быў паліцэйскі гарнізон у Дабеі... У Дабеі з даўніх часоў стаяла мураваная царква, якую немцы з паліцаямі ператварылі ў своеасаблівую крэпасць: у сценах прабілі амбразуры і абсталявалі ў царкве кулямётныя гнёзды...
Па заданні партызан у паліцыі быў Ванька “Банадысёнак” (Іван Масько), які перадаў звесткі пра паліцэйскія сілы, узбраенне, размяшчэнне кулямётаў, пастоў і іншае...
У пачатку жніўня камандзір атрада аддаў загад аб наступленні на Дабею. Калонай, у якой было чалавек каля 250, мы рушылі з лесу. Імгліў дробны дождж, што спрыяла нашаму паходу. Кожная група каля Дабеі пайшла сваім маршрутам. У неба ўзвілася белая ракета – гэта быў сігнал да пачатку штурму. Раздаліся выбухі каля царквы – гэта супрацьтанкавымі гранатамі былі выбіты вокны ў царкве, туды ўслед пасыпаліся звычайныя гранаты. Услед па царкве ўдарылі ручныя і станкавыя кулямёты.
Як пазней высветлілася, паліцэйскія пасты разбегліся пры першых выстралах, нават царква была не зачынена на запоры і ў яе можна было ўварвацца без перашкод.
Але бой працягваўся. Мы атрымалі загад падпаліць абслугоўваючыя будынкі і пачаць адход. У гэты момант паліцэйскай гранатай была паранена наша разведчыца Тоня Цыкунова. Я. І. Штрок кінуўся яе ратаваць і быў скошаны агнём з амбразуры. Пры адыходзе быў забіты Мільман, цяжка паранены Скобаў, які хутка памёр у нашым лагеры...
Праз два-тры дні высветлілася, што бой у Дабеі даў нам поўную перамогу. Паліцаі адмовіліся служыць ворагу, не сталі хадзіць на пасты, перасталі слухаць начальнікаў. Па загаду шумілінскага каменданта ўвесь паліцэйскі атрад быў выкліканы ў раённы цэнтр. Склаўшы зброю ў калідоры, паліцаі прайшлі ў пакой да каменданта, апошні паставіў абяззброеным выбар: альбо ехаць “у вялікую Германію”, альбо ісці ў партызаны (?!), ці, нарэшце, разысціся па дамах. Заядлыя паліцаі пажадалі ехаць у Германію, астатнія захацелі быць дома. Так і адбылося. Многія паліцаі разышліся па дамах, а некаторыя адразу адправіліся да партызан.
Паліцэйскі гарнізон у Дабеі быў ліквідаваны. Партызанскія гарызонты яшчэ больш расшырыліся. Немцы з паліцыяй сядзелі цяпер бліжэй да Шуміліна: на льнозаводзе і ў Лескавічах. А каб яны не мелі больш крэпасці, якой з’яўлялася дабейская царква, яе пад кіраўніцтвам падрыўніка Піражкова партызаны ўзарвалі некалькімі артылерыйскімі снарадамі.

У. Т. Жытчанка, былы разведчык атрада імя Чапаева.

Рэйкавая вайна
Неўзабаве да нас прыслалі новага камандзіра атрада Ляўковіча Дзмітрыя. Наш атрад цяпер стаў дзейнічаць у больш шырокім і ўнушальным маштабе. Партызаны па заданні камандавання пачалі праводзіць мабілізацыю ваеннаабавязаных нават у самых бліжэйшых населеных пунктах ад райцэнтра. Сотні людзей уначы накіроўваліся ў наш лагер. Іх тут перапісвалі і пад аховай партызан перапраўлялі ў Заобальскія лясы, дзе быў штаб нашай брыгады, а адтуль – цераз лінію фронта ў савецкі тыл, на “вя-лікую зямлю”. Так папаўняліся рады Савецкай Арміі. Такім жа чынам праз лінію фронта перапраўлялі і коней. Цераз вынайдзеныя “вароты” ў лініі фронта, якая слаба кантралявалася немцамі, праходзілі ў савецкі тыл сем’і партызан, параненыя, адтуль, праўда, у абмежаванай колькасці паступалі зброя, медыкаменты, лістоўкі, газеты і нават кінакарціны...
У той час першай нашай барацьбы з ворагам мы дапамагалі фронту і ўдарамі па камунікацыях ворага. У адну з летніх начэй увесь атрад накіраваўся на чыгунку да станцыі Лоўша. Выбраўшы ўчастак каля самой станцыі ў бок Шуміліна, мы яго з двух бакоў замініравалі, каб прадухіліць пад’езд немцаў па чыгунцы і адразу ж знішчылі на вялікай адлегласці тэлефонную і тэлеграфную сувязь. Для гэтага мы спілавалі тэлеграфныя слупы, зрэзалі і забралі провад.
Захапіўшы інструменты ў чыгуначнай будцы, мы распачалі энергічна здымаць з палатна рэйкі і знасіць іх у штабялі, а ў гэты час партызан Піражкоў са сваім падраздзяленнем падкладваў у штабялі толавыя брускі. Неўзабаве ўся работа была скончана, і калі мы вярталіся ўжо назад, то нас суправаджалі моцныя ўдары толавых шашак, са свістам ляцелі ў паветры кавалкі рэек. У напрамку станцыі Обаль у гэты час мы бачылі ўспышкі пажараў і глухія ўзрывы. Аказваецца, у гэтую ноч ўсе атрады нашай брыгады паспяхова правялі рэйкавую атаку на ворага. Мы вярнуліся ў лагер з пачуццём выкананага абавязку перад Радзімай.
Акрыленыя поспехам, партызаны пачалі дзейнічаць актыўна. Са здабытага мінамёта некалькі разоў абстрэльвалі райцэнтр, арганізоўвалі засады, мініравалі дарогі, разбуралі масты. Адначасова з баявымі дзеяннямі партызаны рыхтаваліся да зімы: капалі зямлянкі, назапашвалі ў схованках з дапамогай насельніцтва збожжа, аўчыны, воўну і іншае.

Я. І. Тарабука, былы партызан атрада імя Кароткіна

У заобальскія лясы
У верасні насельніцтва пачало даносіць аб тым, што на наш партызанскі атрад насоўваюцца карныя атрады, укамплектаваныя розных масцяў здраднікамі. Пачаліся расправы над сем’ямі партызан і тымі, хто дапамагаў партызанам. Трывожныя весткі аб набліжэнні карнікаў прыходзілі з усіх бакоў...
Група партызан накіравалася ў раён вёскі Ляжні, праз некаторы час туды падышла яшчэ адна група. Аднак абедзве групы вымушаны былі адступіць, бо невялікая колькасць боепрыпасаў не давала магчымасці весці працяглы бой. Неўзабаве над Ляжнямі паваліў густы дым. Каты палілі вёску, забівалі людзей, забіралі іх маёмасць. У лесе сядзелі ў трывожным чаканні дарослыя, дзеці, старыя, якія ўцяклі ад карнікаў.
Пад вечар мы занялі пазіцыі на ўскрайку лесу ў раёне Кулакова, пасля пайшлі ў другое месца, адкуль было бачна, як рухаюцца пешшу і на падводах, як цягнуць з сабой артылерыю ворагі нашага народа. На змярканні нам загадана было ісці ў лагер. Там стаялі ўжо падводы з параненымі і з некаторай маёмасцю. Партызаны, якія вярнуліся з разведкі, паведамлялі, што амаль усе навакольныя вёскі заняты карнікамі. Па ўсяму было відаць, што мы рыхтуемся пакінуць наш лес.
Калі зусім сцямнела, ляснымі дарогамі мы рушыліся ў напрамку Лоўшы. Нам без перашкоды ўдалося перайсці чыгунку, і калі мы аддаліліся ад яе, у напрамку да Шуміліна рухаўся варожы састаў. Па ім нашы адкрылі кулямётны агонь. Усю ноч мы рухаліся ў заобальскія лясы па адкрытай мясцовасці, мінаючы населеныя пункты, у якіх ужо заселі карнікі.
27 верасня 1942 года мы яшчэ біліся з ворагам каля вёскі Ляжні, а раніцай наступнага дня па халоднай вадзе мы перапраўляліся праз раку Абалянку. Адразу за ёй пачынаўся малады беразняк, алешнік. Мы ступалі ўжо па партызанскай зямлі, больш багатай лясамі, дзе размя-шчаўся штаб нашай брыгады. Гэта быў партызанскі край у трохкутніку Віцебск-Полацк-Невель. Мы пакінулі сваю маленькую дабейскую зямлю, перайшлі на обальскую і каз’янскую, пакінулі праз некаторы час і гэты край, каб уцалець, аб’яднацца з іншымі атрадамі і брыгадамі, набрацца сіл і разам з усім савецкім народам і яго арміяй адваяваць у ворага сваю зямлю.
Дабейскія партызаны ваявалі ў расонскіх і асвейскіх лясах, потым на Ушаччыне і Лепельшчыне. У 1944 годзе разам з савецкімі войскамі вызвалялі родную Беларусь

По материалам газеты "Герой працы" www.shumilino.by